نسخه آپارات: www.aparat.com/v/e4sLp

چهره روسیه هم مانند ایران، بین مردم دنیا مخدوش و غیر واقعی است. روسیه فقط سرزمین مردمان عرق خور و خوشگذران نیست.
از جمله این جنبه های فرهنگی اجتماعی روسیه که کمتر مورد توجه قرار می گیرد، نقش مذهب در زندگی روزمره مردم است.

مسیحیت ارتودوکس کمی بیشتر از هزار سال پیش وارد روسیه شد و از همان سال های اولیه به شدت با زندگی مردم درآمیخت. اعتقادات مذهبی به قدری قوی بود که وقتی ۳۵۰ سال پیش کلیسای ارتودوکس دست به اصلاحاتی در جزییات مراسم مذهبی زد، عده ای مقاوت کرده و حتی اقدام به خودسوزی می کردند («باورمندان قدیم» یا «راسکولنیک» ها).
اسلام هم رسما ۷۰۰ سال پیش بود که وارد روسیه شد. تصور کنید در ایران به عنوان یک کشور مسلمان، مردمان و مقامات و مسئولان بلندپایه چند استان، مسیحی باشند. قرن هاست که روسیه با ده برابر مساحت و دو برابر جمعیت ایران به این شکل اداره می شود و مسلمانان نقش پررنگی در اداره کشور دارند و پیروان هر دو ادیان، با فراز و نشیب هایی، به طور مسالمت آمیز در کنار هم زندگی می کنند.

همان طور که در ایران «امامزاده» ها نقش مهمی در جامعه دینی دارند، «قدیس» های مسیحی بین باورمندان دارای جایگاه خاصی است.
قدیس ها، جدای حواریون حضرت مسیح، شامل تعداد زیادی از افرادی می شود که در طول تاریخ به دنیا پشت پا زده و قدم در مسیر خدمت به خدا برداشتند و از این جهت کرامات خاصی به آن ها نسبت داده شده است.

نقش «ضریح» در ایران را «ایکون» (Ikon) یا همان تمثال های مذهبی بازی می کند. «ایکون» تصاویری مذهبی از حضرت مریم، حضرت مسیح و قدیسان است که روی چوب نقاشی شده اند. بعضی از «ایکون» ها قابی فلزی دارند که به آن «ریزا» (Riza) یا «آکلاد» (Oklad) می گویند. قدمت بعضی از این تمثال ها به چند صد سال می رسد.
«ایکون» فقط نقاشی مذهبی نیست و مردم اعتقاد دارند که این تصاویر دارای نیرو و قدرت جادویی هستند. و از این جهت، مسیحی ها هم برای رفع بیماری و مشکلات و… به قدیسین و «ایکون» های ایشان متوسل می شوند.

خیلی از کلیساهای روسیه به یاد قدیسین و «ایکون» های معروف و تاریخی ساخته شده و به نام آن ها نام گذاری شده اند. معمولا هم در همان محلی که «ایکون» پیدا شده یا در محل زندگی یا مرگ همان قدیس.

همان طور که ما در منزل و محل کار و ماشین و کیف و یا در آویز گردن ادعیه مذهبی نگهداری می کنیم، مسیحیان ارتودوکس هم تصاویر «ایکون» های بعضی از قدیسین خاص را همراه خود دارند و به این طریق خود را مصون نگه می داند.

جنگ های بزرگ در روسیه هم از حامیان مسیحیت بوده اند. به این معنی که پادشاهان و فرماندهان برای پیروزی در جنگ به یک کلیسا یا قدیس یا «ایکون» متوسل شده اند. از جمله معروف ترین آن ها، «کلیسای سنت باسیل» در میدان سرخ مسکو است که بعد از شکست تاتارها توسط تزار «ایوان مخوف» ساخته شد. یا مثلا «کلیسای جامع کازان» در سنت پترزبورگ که نماد پیروزی روسیه در جنگ با ناپلئون بناپارت است.

همان طور که بعضی از مسلمانان با پای پیاده به زیارت امامزاده ها می روند، مسیحیان ارتودوکس روسیه هم مسیرهای طولانی بین دو کلیسا یا صومعه را به صورت دسته جمعی پیاده روی می کنند.
به این دسته های مذهبی در روسیه «کرِستنی خُد» (Krestniy Khod) گفته می شود.
«کرِستنی خُد» می تواند خیلی کوچک و ساده و داخل خود کلیسا، دور کلیسا و یا حتی بین دو شهر باشد و همیشه با حمل فانوس، پرچم های مذهبی و از همه مهم تر، «ایکون» همراه است.

یکی از مهم‌ترین دسته مذهبی کلیسای ارتودوکس روسیه به مناسبت «عید پاک» (روز زنده شدن حضرت مسیح بعد از مصلوب شدن) برگزار می شود.
«خاج شویان» (آبتنی در آب سرد به قصد تبرک به مناسبت غسل تعمید حضرت مسیح در رود اردن) از دیگر مناسبت هایی است که دسته های مذهبی راه می افتند.
برای رفع شر و بلا، تدفین و… هم «کرِستنی خُد» برگزار می کنند.

بزرگ ترین دسته مذهبی در روسیه، در شهر «کیروف» (هزار کیلومتری شمال شرق مسکو) و در هفته اول ماه ژوئن برگزار می شود. این دسته مذهبی با سابقه ای ۵۰۰ ساله، «وِلیکارِتسکی» (Velikoretskiy) نام دارد و طی آن ده ها هزار زائر از سراسر روسیه و کشورهای همسایه، مسیری ۱۵۰ کیلومتری (مسیر رفت و برگشت بین دو شهر) را ظرف مدت یک هفته پیاده روی می کنند.

از دیگر دسته های معروف روسیه، اواخر ماه ژوئن در شهر «ساراتوف» (۹۰۰ کیلومتری جنوب شرق مسکو) برگزار می شود. این دسته مذهبی ۲۲ روز به طول می انجامد و چند صد شرکت کننده آن، مسیری ۵۰۰ کیلومتری را پیاده روی می کنند.

بعضی از زائران، طبق سنتی طولانی در مسیحیت ارتودوکس، بدون کفش پیاده روی می کنند و به خود رنج می دهند و از این جهت به سینه زنی در مذهب شیعه شباهت دارد. برای اطلاعات بیشتر مطلب «رهبانیت در روسیه» را بخوانید.

شاید مهم ترین نقاشی از «کرِستنی خُد»، نقاشی «ایلیا رپین» (Ilya Repin) نقاش برجسته روس باشد. او در این نقاشی ۱۳۰ ساله، دسته مذهبی در شهر «کورسک» را به تصویر کشیده.
«کورسک»، شهری که بزرگ ترین نبرد زرهی دنیا (بین شوروی و آلمان) را به خود دیده، در جنوب غرب روسیه و نزدیک مرز اوکراین قرار دارد.
در این نقاشی، مردم در حال حمل «ایکون» بسیار معروف «کورسک» دیده می شوند. این «ایکون» حدود ۷۰۰ سال پیش توسط یک شکارچی پیدا شد و امروزه در نیویورک نگهداری می شود.

«کرِستنی خُد» و «ایکون» به قدری موضوعات جالب و جذابی هستند که باز هم مطالبی درباره نقش آن ها در فرهنگ مردم روسیه خواهیم داشت.

بهروز بهادری فر

مطالب مرتبط:
رهبانیت در روسیه
تاریخچه مسیحیت و اسلام در روسیه
نقشه ادیان و مذاهب روسیه
روزه داری در کلیسای ارتودوکس روسیه
مراسم خاج شویان در روسیه
عید پاک در روسیه
معبد همه ادیان

دسته مذهبی در سنت پترزبورگ، سال ۱۹۰۷