مهم ترین و جذاب ترین بناهای دیدنی روسیه، کلیساها و اماکن مذهبی ارتودوکس است. حتی کرملین و میدان سرخ هم عملا به واسطه کلیساهایشان معروف هستند.
در این مطلب کوتاه، مشخصات ظاهری معماری بیرونی کلیساهای ارتودوکس روسیه و وجه تمایز آن ها با دیگر کلیساهای دنیا، به طور خلاصه مورد بررسی قرار می گیرد.

از دید مسیحیان، کلیسا، کشتی نجات انسان ها در برابر طوفان های وسوسه و گناه است. به همین دلیل، اکثر کلیساهای ارتودوکس روسیه، مستطیل و بیضی شکل هستند. صلیب، ستاره و دایره از دیگر اشکال بنای کلیساها است.
فارغ از شکل ساختمان کلیسا، ۳ المان معماری، کلیسای ارتودوکس روسیه را از دیگر کلیساها متمایز می کند.

۱) گنبد پیازی
متمایز ترین ویژگی معماری کلیساهای ارتودوکس روسیه با دیگر کلیساها، «گنبد پیازی» شکل است، به نحوی که قطر گنبد از قطر ساقه (پایه) گنبد بزرگ تر است.
البته «گنبد پیازی» مختص به روسیه نیست و در بخش هایی از آلمان، ایتالیا، هند و… هم دیده می شود.

این نوع گنبد بعد از شکست مغول ها (تاتارهای مسلمان شهر کازان) در قرن ۱۶ میلادی در روسیه رواج پیدا کرد و تا قبل از آن، «گنبد کلاهخودی» رواج داشت.
معروف ترین نمونه «گنبد پیازی»، کلیسای «سنت باسیل» در میدان سرخ است که به دستور تزار «ایون مخوف» و به شکرانه پیروزی بر مسلمانان تاتار ساخته شد.

صاحبنظران درباره ریشه تاریخی «گنبد پیازی» نظر واحدی ندارند. عده ای آن را تاثیر معماری ایرانی می دانند و عده ای دیگر، آن را به ظاهر فیزیکی برف گریز این نوع گنبد نسبت می دهند.
«گنبد گلابی» از دیگر انواع گنبد است که تقریبا فقط در کلیساهای اوکراین دیده می شود.

رنگ گنبدها
رنگ گنبدها معانی خاصی دارند. این تقسیم بندی با این که مورد توافق خیلی از صاحبنظران است، اما در همه کلیساها صدق نمی‌کند و بعضی از گنبدها رنگ های ترکیبی دارند، مانند کلیسای «سنت باسیل» میدان سرخ.
ضمن این که بعضی از کلیساها، گنبدهای با رنگ های متفاوت هم دارند.

رنگ گنبد	معنی و مفهوم
طلایی	وقف حضرت مسیح کلیساهای بزرگ و جامع معمولا گنبد طلایی دارند.
آبی، با ستاره‌های طلایی	وقف حضرت مریم
سبز	وقف «پدر، پسر و روح القُدُس»
نقره ای	وقف قدیسین
سیاه	وقف راهبان معمولا صومعه ها گنبد سیاه دارند.

تعداد گنبدها
تعداد گنبدها معمولا فرد هستند و معنای خاصی دارند.

تعداد گنبد	دلیل و مناسبت
۱	حضرت مسیح
۳	پدر، پسر، روح‌‌ القُدُس
۵	حضرت مسیح و چهار مبشر انجیل (کاتبان انجیل‌: مَتّی، مَرْقُس، لوقا، یوحَنّا)
۷	هفت راز مقدس (هفت آیین) مسیحیت اعمالی برای تعالی روح انسان غسل تعمید، تدهین، توبه، تبرّک (مراسم عشای ربانی)، ازدواج، تدهین بیماران، دست‌گذاری (تفویض مقام روحانیت) در کلیسای ارتودوکس روسیه، «رازهای مقدس» محدود به عدد هفت نیست و شامل اعمالی مانند صدقه، دعای قبل از غذا، روشن کردن شمع و عود، روزه داری و... هم می شود.
۹	مراتب و درجات نه گانه فرشتگان در مسیحیت سرافین (۶ بال دارند)، کروبیان (۴ بال دارند) و اورنگیان (به شکل کره و دایره های بال دار) در آسمان اول. این فرشتگان، مقرب ترین ملائک به خداوند هستند و در عرش الهی به سر می برند. مُلکیان، فاضلان و نیرومندان در آسمان دوم شاهزادگان، فرشتگان مقرب و فرشتگان نگهبان در آسمان سوم. این فرشتگان بیشتر از دیگر فرشتگان به انسان ها نزدیک هستند و ارتباط دارند.
۱۳	حضرت مسیح و دوازده حواریون اش
۳۳	عمر حضرت مسیح در زمین

فرشتگان آسمان اول

۲) کاکُشنیک
یکی دیگر از ویژگی های معماری بیرونی کلیساهای ارتودوکس روسیه، المان تزیینی «کاکُشنیک» (Kokoshnik) است.
«کاکُشنیک» در اصل نوعی کلاه (به شکل تاج) و پوشش موی سنتی زنان روسی بوده و از اجزای بسیار مهم لباس سنتی روسیه به حساب می آید. پشت کلاه دختران مجرد باز بوده و مویشان دیده می شده، اما زنان متاهل، کلاه پشت بسته به سر می کردند و موی خود را می پوشاندند.
در معماری هم، «کاکُشنیک» به تاق (طاق) های نوک تیز، (شبیه آکولادی که نوکش به سمت بالا باشد) اطلاق می شود و تقریبا در بنای همه کلیساهای روسیه دیده می شود.

۳) صلیب
شکل صلیب ها بالای گنبدها متنوع است، اما معروف ترین آن ها صلیبی است که علاوه بر یک خط افقی، یک خط کوتاه تر افقی بالای خط افقی اصلی و یک خط کج هم در زیر خط افقی اصلی دارد.
خط کج، یک سمتش به پایین (جهنم) و سمت دیگرش به بالا (بهشت) است.

بعضی از صلیب ها، هلالی به شکل کاسه هم دارند. از آن جا که کلیسا، کشتی نجات انسان ها در برابر طوفان های وسوسه و گناه است، گفته می شود این نماد لنگر امید به نجات است.
عده دیگری از صاحبنظران، آن را کاسه ای می دانند که خون حضرت مسیح در آن ریخته شده.
نظریه ای هم وجود دارد که این هلال بعد از شکست مسلمانان توسط تزار «ایوان مخوف» اضافه شد تا یادآور پیروزی کلیسا بر اسلام باشد. در حالی که این نوع هلال از مدت ها قبل مورد استفاده قرار می گرفته است.

بعضی از صلیب های مورد استفاده در کلیسای ارتودوکس روسیه:

بهروز بهادری فر

نسخه فیس بوک: goo.gl/adHs6m

مطالب مرتبط:
رهبانیت در روسیه
روزه در کلیسای ارتودوکس روسیه
تاریخچه مسیحیت و اسلام در روسیه
نقشه ادیان و مذاهب روسیه
دسته های مذهبی در روسیه
«راسکولنیک» های ۱۲۰ سال پیش
جزایر «سالاوکی»
معبد همه ادیان
اینفوگرافیک: نماد‌های روسیه